Author:
Abstract
ÖZET Ülkelerin insani gelişmişlik endeksi (İGE) her yıl Birleşmiş Milletler tarafından kalkınma raporu kapsamında yayınlanmaktadır. Söz konusu bu endeks, Birleşmiş Milletler tarafından çeşitli matematiksel yöntemler ve işlemler sonucunda toplam 4 değişken üzerinden hesaplanmaktadır. Çok kriterli karar verme teknikleri ile ülkelere göre insani gelişmişlik değişkenlerinin önemlilik dereceleri (ağırlık katsayıları) ve ülkelerin insani gelişmişlik performansları ölçülebilmektedir. Bu kapsamda çalışmanın birinci amacı, Critic ve Entropi yöntemleri ile 2019 yılı için 5 İskandinav ülkesine (Danimarka, İsveç, Norveç, Finlandiya, İzlanda) göre insani gelişmişlik değişkenlerinin önemlilik derecelerini (ağırlık katsayılarını) ve onların sıralamalarını tespit etmektir. Araştırmanın ikinci amacı ise 2019 yılı için söz konusu ülkelerin insani gelişmişlik performans değerlerini Moora-Önem katsayısı, Moora-Oran, Moora-Referans Noktası ve Moora tam çarpım yaklaşımlarına göre hesaplamak ve Multimoora ile Moora-Önem katsayısı ile tespit edilen değerleri sıralamaktır. Araştırmanın ikinci amacının devamı olarak Multimoora ile Moora-Önem katsayısı ile tespit edilen değerlerin sıralamaları ile insani gelişmişlik endeksine (İGE) göre olan ülke sıralaması karşılaştırılarak sıralamadaki tutarlılıklar ve farklılıklar tespit edilmiştir. Araştırmanın veri setini, 2019 yılı Birleşmiş Milletler Kalkınma raporunda açıklanan araştırmaya konu olan ülkelerin İnsani Gelişmişlik Endeks (İGE) değerini oluşturan değişkenlerin değerleri oluşturmuştur. Bulgulara istinaden, söz konusu İskandinav ülkelere göre insani gelişmişlik değişkenlerinin önemlilik dereceleri çok nicelikten az niceliğe doğru sıralaması Critic yöntemine göre KBGSMH (kişi başı gayrı safi milli hasıla), ortalama okullaşma yılı, beklenen okullaşma yılı ve doğumda yaşam beklentisi olarak sıralanmıştır. Aynı hesap Entropi yöntemine göre ise KBGSMH (kişi başı gayrı safi milli hasıla), beklenen okullaşma yılı, doğumda yaşam beklentisi ve ortalama okullaşma yılı olarak sıralanmıştır. Araştırmanın ikinci amacına yönelik bulgulara göre, ülkelerin insani gelişmişlik performansları Critic tabanlı Moora-Önem Katsayısı yöntemine göre, Norveç, İzlanda, Danimarka, İsveç ve Finlandiya, Entropi tabanlı Moora-Önem Katsayısına göre ise Norveç, Danimarka, İzlanda, İsveç ve Finlandiya olarak sıralanmıştır. Multimoora yöntemine göre ise bu sıralama Critic tabanlı Moora-Önem Katsayısı yöntemine göre olan sıralama şeklinde tespit edilmiştir. Bu kapsamda Critic tabanlı Moora-Önem Katsayısı yöntemi 5 ülkenin Birleşmiş Milletler İnsani Gelişmişlik Endeksi (İGE) sıralaması ile %60, Entropi tabanlı Moora-Önem Katsayısı ve Multimoora yöntemi ise %40 oranında tutarlılık sağlanmıştır.
Keywords
Abstract
ABSTRACT The human development index (HDI) of the countries is published annually by the United Nations within the scope of the development report. This index is calculated by the United Nations on a total of 4 variables as a result of various mathematical methods and operations. With the multi-criteria decision-making techniques, the significance levels (weight coefficients) and human development performances of countries can be measured by countries. In this context, the first aim of the study is to determine the significance levels (weighting coefficients) and their rankings of human development variables according to the 5 Scandinavian countries (Denmark, Sweden, Norway, Finland, Iceland) with the Critic and Entropy methods. The second aim of the study is to calculate the human development performance values of the countries in question according to Moora-Importance coefficient, Moora-Ratio, Moora-Reference Point and Moora exact product approaches and to sort the values determined by Multimoora and Moora-Importance coefficient. As a continuation of the second purpose of the research, the rankings and differences in the ranking were determined by comparing the ranks of the values determined by Multimoora and the Moora-Importance coefficient and the human development index (HDI). The data set of the study was composed of the variables that constitute the Human Development Index (HDI) value of the countries that are the subject of the research announced in the 2019 United Nations Development report. Based on the findings, the significance levels of human development variables according to the Scandinavian countries in question are listed as GNPPC (gross national product per capita), average school year, expected schooling year and life expectancy at birth, according to the Critic method. According to the same account Entropy method, GNPPC (gross national product per capita), expected schooling year, life expectancy at birth and average schooling year are listed. According to the findings for the second purpose of the study, the human development performances of the countries were listed according to the Critic-based Moora-Importance Factor method, Norway, Denmark, Sweden, Iceland Finland and according to the Entropy-based Moore-Importance Factor listed Norway, Denmark, Iceland, Sweden and Finland. According to the Multimoora method, this ranking was determined as the ranking according to the Critic based Moora-Importance Coefficient method. In this context, the Critic-based Moora-Sense Coefficient method was 60% consistent with the United Nations Humanitarian Development Index (HDI) ranking of 5 countries and the Entropy-based Moora-Sense Coefficient and Multimoora method was 40% consistent.